 |
KAPİTAL Ekonomi Politiğin Eleştirisi İkinci Cilt: Sermayenin Dolaşım Süreci
FRİEDRİCH ENGELS
ÖNSÖZ
KAPİTAL’İN ikinci cildini
basılabilecek duruma getirmek ve bunu, bir yandan birbiriyle bağıntılı ve
elden geldiğince tam bir yapıt haline gelecek, öte yandan da, editörünün
değil, tamamıyla yazarının yapıtını temsil edecek biçimde yapmak kolay bir
görev değildi. Üzerinde çalışılmış bulunan eldeki metinlerin çoğunlukla
parça parça bulunması bu görevi daha da güçleştiriyordu. Olsa olsa tek bir
elyazması (n¼ IV) baştan sona düzeltilmiş ve basıma hazır hale
getirilmişti. Ama büyük bir kısmı, daha sonraki düzeltme ile, büsbütün işe
yaramaz hale gelmişti. Öz olarak büyük bir bölümü bütünüyle işlendiği
halde, malzemenin çoğu anlatım bakımından son biçimini almamıştı. Dil,
Marx’ın özet çıkartırken kullandığı dildi: çoğu kez İngilizce ve Fransızca
teknik terimlerin ya da İngilizce tüm tümcelerin ve hatta sayfaların
serpiştirildiği alaylı kaba deyimleri ve tümcecikleri içeren konuşma
diliyle dolu özensiz bir üslup. Düşünceler, yazarın kafasında geliştiği
gibi kâğıda dökülmüş. Tezin bazı kısımları tam olarak incelenmiş, aynı
önemdeki diğerlerine yalnızca değinilmiş. Örnekler bakımından olgulara
dayanan malzeme toplanmış sayılabilir, ama pek az düzenlenmiş, daha da az
işlenmiş. Bölüm sonlarında, yazarın bir sonraki bölüme geçme telaşı
içerisinde çoğu kez, burada konunun daha fazla geliştirilmesinin
tamamlanmadan bırakıldığı belirtilerek, yalnızca birkaç kopuk tümce
bulunmakta. Ve son olarak, bazan yazarın kendisinin bile çözmeyi
başaramadığı ünlü elyazısı.
Ben, ancak Marx’ın kendisinin
değiştirebileceği yerlerde üslubu değiştirerek, ve ancak yapılmasında
mutlak zorunluluk bulunan ve üstelik de, anlamın hiç kuşkuya yer
vermeyecek kadar açık olduğu yerlerde, araya açıklayıcı tümceler ya da
bağlayıcı ifadeler katarak, bu elyazmalarını elden geldiğince harfi
harfine tekrar ortaya koymakla yetindim. Yorumlanmasında en ufak kuşkuya
yer veren tümcelerin, sözcüğü sözcüğüne aktarılması yeğlendi. Yeni bir
biçime soktuğum ya da sözcükler eklediğim yerler, basılı olarak ancak on
sayfa kadar tutar ve yalnızca biçimle ilgilidir.
Marx’ın, ikinci cilt için
bıraktığı elyazması-malzemenin yalnızca sayımı bile, büyük iktisadi
buluşlarını, bunları bastırmadan önce en ince noktalarına kadar
geliştirmede gösterdiği eşi bulunmaz özeni ve sıkı özeleştiriyi
tanıtlamaktadır. Bu özeleştiri, konunun sunuşunu, öz olarak olduğu kadar
biçim olarak da, ardı arkası gelmeyen bir incelemenin sonucu durmadan
genişleyen ufkuna uyarlamasına pek seyrek izin vermiştir. Sözü edilen
malzeme şunları içermektedir:
Birincisi, 1861 Ağustosu ile
1863 Haziranı arasında yazılan 23 defterde 1.472 quarto sayfayı içeren Zur
Kritik der Politischen Oekonomie başlıklı bir elyazması. Bu, ilk kısmı
1859’da Berlin’de çıkan aynı başlığı taşıyan bir yapıtın devamıdır. Bu,
1-220. sayfalarda (Defter I-V) ve gene 1.159-1.472. sayfalarda (Defter
XIX-XXIII), Kapital’in birinci cildinde incelenen konular arasından,
paranın sermayeye dönüşmesinden sonuna kadar olan konuları ele almaktadır
ve bunun eldeki ilk taslağıdır. 973-1.158. sayfalar (Defter XVI-XVIII),
sermaye ve kârı, kâr oranını, tüccar sermayesini ve para-sermayeyi, yani
daha sonra, üçüncü cilt için elyazmasında geliştirilen konuları ele
almaktadır. İkinci ciltte ele alınan temalar ile, daha sonra üçüncü ciltte
ele alınanların pek çoğu henüz ayrı ayrı düzenlenmemiştir. Bunlar,
geçerken, daha doğrusu, elyazmasının esas gövdesini oluşturan kesimde,
yani "Artı-Değer Teorileri" başlıklı 220-972. sayfalarda (Defter VI-XV)
ele alınmışlardır. Bu kesim, ekonomi politiğin esasının ve özünün,
artı-değer teorisinin ayrıntılı bir eleştirel tarihini içermektedir ve
buna paralel olarak, kendisinden öncekilere karşı polemiklerde, ikinci ve
üçüncü ciltler için elyazmalarında ayrı ayrı ve kendi mantıki bağıntıları
içerisinde incelenen noktaların çoğunu geliştirmektedir. İkinci ve üçüncü
cildin kapsadığı pek çok sayıda pasajı dışarda bırakarak bu elyazmasının
eleştirel kısmını Kapital’in dördüncü cildi olarak yayınlamayı
düşünüyorum. Değerli olmakla birlikte bu elyazmasından, bu ikinci cildin
baskısında pek az yararlanılabilirdi.
Kronolojik olarak bunu
izleyen elyazması, üçüncü cilde ait olandır. Bunun, hiç değilse büyük bir
kısmı 1864 ve 1865’te yazılmıştır. Ancak bu elyazmasının, temel
kısımlarının tamamlanmasından sonradır ki, Marx, 1867’de yayınlanan
birinci cildi geliştirmeye girişmiştir. Şimdi, üçüncü cildin bu
elyazmasını basıma hazırlamakla uğraşmaktayım.
Bunu izleyen döneme —birinci
cildin yayınından sonra— ikinci cilt için, Marx’ın kendisinin I-IV
şeklinde numaraladığı, dört çift-yapraklı bir elyazması derlemesi tekabül
etmektedir. Tahminen 1865 ya da 1867’de yazılan elyazması I (150 sayfa),
şimdiki II. cildin, ilk ayrı ama biraz dağınık olarak geliştirilmiş
biçimidir. Burada da yararlanacak bir şey yoktu. Elyazması III, kısmen,
çoğu ikinci cildin birinci kısmı ile ilgili Marx’ın özetlerini içeren
defterlerine yapılan iletmelerin ve bu defterlerden yapılan alıntıların
bir derlemesi olup, kısmen de, belli noktaların işlenmesi, özellikle Adam
Smith’in, sabit ve döner sermaye ile kârın kaynağı konusundaki
önermelerinin bir eleştirisidir; ayrıca, üçüncü cilde ait bulunan,
artı-değer oranının kâr oranı ile bağıntısının bir serimidir. İkinci ve
üçüncü ciltler için işlenmiş metinler, daha sonraki düzeltmelerle geçersiz
hale gelirlerken ve bunların büyük bir kısmı atılmak durumunda kalırken,
bu iletmelerden de derlenebilecek pek az yeni bir şey vardı.
Elyazması IV, ikinci cildin
birinci kısmı ile, ikinci kısmın ilk bölümlerinin baskıya hazır bir
geliştirmesidir ve gerekli olan yerlerde yararlanılmıştır. Bu elyazması,
Elyazması II’den daha önce yazıldığı anlaşıldığı halde, biçim olarak daha
fazla tamamlanmış olduğu için, bu kitabın buna uygun düşen kısımlarında
yararlı biçimde kullanılabilmiştir. Elyazması II’den birkaç eklenti yapmak
yeterliydi. Elyazması II, ikinci cildin bir dereceye kadar tamamlanmış tek
biçimidir ve 1870’ten itibaren yazılmaya başlanmıştır. Birazdan sözünü
edeceğim son basıma ilişkin notlar, açıkça şunu söyler: "Metnin ikinci
geliştirilmiş biçimi esas alınmalıdır."
Esas olarak Marx’ın sağlık
durumunun iyi olmaması nedeniyle 1870’ten sonra, araya bir başka aralık
daha girmişti. Marx, bu zamanını, alışageldiği gibi, tarımbilim,
Amerika’da ve özellikle Rusya’da kırsal ilişkiler, para piyasası ve
bankacılık ve, ensonu, jeoloji ve fizyoloji gibi doğa bilimlerini
incelemekle geçirdi. Bu döneme ilişkin metin aktarmalarını içeren pek çok
not defterinde, bunlardan ayrı olarak matematik çalışmaları da dikkati
çekecek ölçüde yeralır. 1877 yılı başında, esas çalışmasını tekrar ele
alabilecek kadar iyileşmişti. Başlangıcı Elyazması V (56 çift-yaprak)
olan, ikinci cildin yeni bir geliştirmesinin temeli olma amacını taşıyan
ve yukarda sözü edilen 1877 Martının sonuna kadar uzanan dört
elyazmasından iletmeler ve notlar vardır. Bu, ilk dört bölümü içermektedir
ve henüz pek az işlenmiştir. Temel noktalar dipnotlarda ele alınmıştır.
Malzeme, ayıklanmaktan çok biraraya getirilmiştir, ama bu, birinci kısmın
en önemli kesiminin sonuncu ve tam serimidir.
Bundan, baskıya hazır bir
elyazması hazırlamak için ilk girişim, yalnızca 17 quarto sayfayı, yani
birinci bölümün büyük bir kısmını kapsayan Elyazması VI’da (1877 Ekiminden
sonra ve 1878 Temmuzundan önce) yapılmıştır. İkinci ve son bir girişim,
yalnız 7 çift-yapraklı sayfayı tutan Elyazması VI’da, "2 Temmuz 1878"de
yapılmıştı.
Bu sıralarda öyle görünüyor
ki, Marx, sağlık durumunda esaslı bir değişiklik olmadığı takdirde, ikinci
ve üçüncü ciltlerin işlemesini kendisi için tatmin edici bir şekilde
hiçbir zaman bitiremeyeceğini anlamıştı. Gerçekten de, elyazmaları,
V-VIII, kötüleşen sağlık durumuna karşı yoğun bir savaşımın izlerini sık
sık açığa vurmaktadır. Birinci kısmın en zor parçası Elyazması V üzerinde
yeniden çalışılmıştı. Birinci kısmın geriye kalanı ile, onyedinci bölüm
dışında ikinci kısmın tamamı büyük teorik güçlükler çıkarmamıştır. Ama
toplumsal sermayenin yeniden-üretimi ve dolaşımı ile ilgili üçüncü kısım,
ona pek çok değişiklik gerektiriyor gibi görünmüştü; çünkü, Elyazması II,
ilkin yeniden-üretimi, buna aracılık eden para dolaşımını hesaba
katmaksızın ele almış ve sonra aynı sorunu, para dolaşımını hesaba katarak
tekrar incelemişti. Bunun ayıklanması ve bu kısmın tamamının, yazarın
genişlemiş ufkuna uygun düşecek biçimde yeniden kurulması gerekiyordu.
Elyazması VIII, yalnız 70 quarto sayfayı içeren bir defter, işte böyle
meydana gelmiş oldu. Ne var ki, Marx’ın bu kadarcık bir alana sıkıştırmayı
başardığı çok sayıda konu, bu elyazması ile, Elyazması II’den katılan
parçalar dışta bırakıldıktan sonra basılmış şekildeki üçüncü kısım ile
karşılaştırıldığında açıkça görülmektedir.
Bu elyazması da, gene,
konunun sırf bir hazırlık niteliğinde ele alınmasıdır ve esas amacı,
Elyazması II’ye üzerinde yeni olarak söylenecek bir şey bulunmayan ve
dikkate alınmamış olan noktalara oranla daha yeni olarak kazanılmış
bulunan bakış açılarını sağlamlaştırmak ve geliştirmektir. Üçüncü kısım
ile azçok ilişkili bulunan, ikinci kısmın onyedinci bölümünün önemli bir
kesimi bir kez daha yeniden yazılmış ve genişletilmiştir. Mantık
sıralanışı sık sık kesintiye uğramakta, özellikle sonuçta, konunun ele
alınmasında yer yer boşluklar bulunmaktadır ve çok bölük pörçüktür. Ne var
ki, bu konuda Marx’ın söylemek istediği şey, burada, şu ya da bu biçimde
söylenmiştir.
İşte, Marx’ın ölümünden kısa
bir süre önce kızı Eleanor’a belirttiği gibi, ortaya "bir şey çıkartmam"
beklenen ikinci cilde ait malzeme bu. Bu görevi ben, en dar anlamında
yorumladım. Mümkün olan her yerde, işimi, yalnız, eldeki değişik metinler
arasından bir seçme ile sınırladım. Çalışmamı, daima, daha öncekiler ile
karşılaştırarak, mevcut en son düzeltilmiş elyazmasına dayandırdım. Yalnız
birinci ve üçüncü kısımlar bazı gerçek güçlükler, yani sırf teknik
nitelikte olmasının ötesinde güçlükler gösterdi ve bunlar gerçekten de
oldukça fazlaydı. Bunları, yalnız ve yalnız, yazarın anlayışı içerisinde
çözmeye çalıştım.
Metindeki alıntıları, bunlar
olguları doğrulamak için aktarılmış olduklarında ya da Smith’ten alınan
pasajlarda olduğu gibi, konuya derinlemesine girmek isteyen herkesin özgün
metni elde edebileceği durumdaysa çevirdim. Bu, yalnız, onuncu bölümde
olanaksızdı, çünkü burada eleştirilen, İngilizce metnin kendisiydi.
Birinci ciltten yapılan
alıntılarda sayfalar, Marx hayatta iken son çıkan ikinci baskıya göre
gösterilmiştir.
Üçüncü cilt için, Zur
Kritik’in elyazması biçimindeki ilk işlenmesi, Elyazması III’ün yukarda
sözü edilen kısımları, çeşitli not defterlerine serpiştirilmiş, rasgele
birkaç kısa not dışında yalnız şu malzemeler bulunmaktadır: Aşağı yukarı
ikinci cildin Elyazması II kadar tam bir biçimde yazılmış bulunan ve
yukarda değinilen 1864-65 tarihli çift-yapraklı elyazması; ayrıca 1875
tarihli bir defter: konuyu matematik olarak (denklemler halinde) ele alan
Artı-Değer Oranının Kâr Oranıyla Bağıntısı. Bu cildin basıma hazırlanması
hızla ilerlemekte. Şimdiye değin görebildiğim kadarıyla, birkaç ama çok
önemli kesim dışında, bu, esas olarak teknik güçlükler gösterecektir. ... |
KAPİTAL 2