|
ENGELS KİTAPLARI
|
FRİEDRİCH ENGELS ANTİ-DÜHRİNG Bay Eugen Dühring Bilimi Altüst Ediyor
E. BOTIGELLI ANTİ-DÜHRİNG'İN DOĞUŞU
Aslında Engels, "bu ekşi elmayı ısırma"dan önce, çok nazlandı. Ensonu 1869 sonunda, Marx'a yardım edebilmek ve ona Kapital'in yazılması bakımından zorunlu yaşam koşullarını ve dinginliği sağlayabilmek için hayran olunacak bir özveri ile onsekiz yıl boyunca kendini bağlamış bulunduğu Ermen ve Engels firmasındaki "kürek mahkumluğu"ndan kurtulabildi. Gerçi bütün bu dönem boyunca hareketsiz kalmamış, Marx'ın ve Enternasyonalin savaşımlarında geniş bir yer almıştı. Ama kendisini, Marx'ın kendi payına iktisat alanında yaptığı ideolojik çalışmaya ve işçi hareketinin propagandasına tamamen verebilmek için, bu kurtuluşu sabırsızlıkla beklemişti. Londra'ya 1870'te yerleşmesinden sonra Engels, bilimsel irdelemeler içine dalacak ve sözünü kendisi ettiği o "ses değişimi"ne başlayacaktır. Gerçekten proletaryanın gereksinmesi olan ideolojik cephaneyi tamamlamak, ona yakın amaçları o sıralarda kendisine sınırlı görünen bir savaşım içine atılmaktan daha önemli gibi geliyordu. Bu nedenle onu, Wuppertal'den Reichstag'a sosyalist milletvekili seçtirmek isteyen dostlarının üstelemeli isteklerine karşı direndi. Gerçi Enternasyonalin Genel konseyinde etkin olarak çalışacak, 70 savaşı boyunca Pall-Mall Gazette'te askersel eleştiri makaleleri yazacak, Bakunin'e karşı savaşım verecektir; ama La Haye kongresinden sonra, Enternasyonalin merkezi Londra'yı bırakınca, kendini tamamen Doğanın Diyalektiği üzerine, bize parçalarından başka bir şey kalmayan ve tamamlamak için hiçbir zaman fırsat bulamayacağı büyük bir yapıtın temelini oluşturacak bilimsel irdelemelere vermeye çalışacaktır. Ancak Eisenach partisinin daha yeni kurulmuş olması, İmparatorluğun kurulmasından sonra parti siyasetini başarıya ulaştırmak için yönetme durumunda bulunduğu savaşımlar, partinin kendini lasalcılardan iyice ayırma zorunluluğu, Engels'i Volksstaat ile etkin bir biçimde işbirliği etmeye, konut sorunu üzerindeki broşürünü yazmaya ve kendisinden öğüt isteyen militanlar ile çok sıkı bir mektuplaşmada bulunmaya zorladı. Marx ve Engels, parti içi entrikaların tamamen dışında kalarak, partinin evrimini dikkatle izliyorlardı. Birleşme kongresinden önce yönelttikleri eleştirilerle bunu göstermişlerdi. Bununla birlikte, partinin ancak savaşmaya alışarak ve kendi iç güçlüklerini kendi başına çözerek güçleneceğini düşünüyorlardı. Engels bu nedenle, Abraham Ensz'in makalesine başka türlü bir tepkide bulunmadı ve 1876 Şubatında, "Reichstag'da Prusya Rakısı" makalesinde, gene Dühring'e horgörücü bir anıştırmada bulunmakla yetindi. Bununla birlikte, Almanya'da durum kötüleşiyordu. 1876 başında Liebknecht, Engels'e, Dühring çevresinin zararlı etkisinin yansıdığı bir dizi işçi mektubu gönderiyordu. Mayıs ayında Most, Volksstaat yazı kuruluna, gerçek bir Dühring övgüsü olan bir makale yolladı. Liebknecht, bu makaleyi Engels'e şu notla iletti: "İlişikte sana, Dühring salgınının, genellikle aklıbaşında olan kişilere de bulaştığını gösterecek bir elyazması var. Onun hesabını görmen mutlaka zorunlu." Engels Ramsgate'te dinlencede bulunuyordu ve Liebknecht'in mektubunu Marx'a şu açıklama ile birlikte gönderdi: "Eğer bu böyle devam ederse lasalcılar, bundan daha az saçma göründükleri ve Lassalle'ın yapıtları çok daha az zararlı ajitasyon araçları oldukları için, en açık kafalar durumuna gelecekler. Şu Most'un, bizim hakkımızda asıl ne söylemek istediğini ve hoşnut olması için nasıl davranmamız gerektiğini bilmeyi çok isterdim. Bir şey açık: bu adamların kafasında Dühring, sana karşı yaptığı rezilce saldırıları ile bizim bakımımızdan dokunulmazlık kazandı, çünkü eğer teorik eşekliklerini gülünçleştirirsek bu iş, bu baylara karşı bir öç gütmedir! Dühring ne denli kabalaşırsa, biz o denli saygılı ve yumuşak huylu olmalıyız ve gerçekte bay Most'un, gönül yakınlığı ile ve gürültüsüz patırtısız, gelecek baskıda ortadan kaldırması için, bay Dühring'e hatalarını (sanki yalnızca basit hatalar söz konusu imiş gibi!) gösterdikten sonra, bir de bizim onun kıçını öpmemizi istememesi gerçek bir tanrı kayrasıdır. Bu herif, yani Most demek istiyorum, tüm Kapital'i fişlere geçirmek ve gene de ondan hiçbir şey anlamamak başarısını gösterdi. Bu mektup bunu kesin olarak gösterir ve herifi betimler. Eğer Wilhelm [Liebknecht] yerine başta, yalnızca bütün olanaklı budalalıkları —bunlar ne denli gülünç olursa o denli değer kazanıyor— zevkle bastırmayacak ve Volksstaat'ın tüm yetkisi ile işçilere öğütlemeyecek kadarcık bir teorik ayırdetme yetisine sahip bir adam bulunsaydı, bütün bu eşeklikler olmazdı. Enfin, bu beni öfkeden kudurttu ve sorun, artık bu baya vis àvis tutumumuzu ciddi ciddi düşünme zamanının gelip gelmediğini bilme sorunu oldu. Hemen ertesi günü Marx, dostuna şu yanıtı veriyordu: "Kanım şudur ki 'bu baylara karşı tutum,' ancak Dühring'i gözünün yaşına bakmadan eleştirerek alınabilir. Onun böyle bir eleştiriden sakınmak için kendisine bu denli bağlı o budala ikbal avcısı yazarlar arasında manevra çevirdiği açık; kendi paylarına bu budalalar da Liebknecht'in o çok iyi bildikleri güçsüzlüğüne güveniyorlar. Bizden bu eleştiriyi birçok kez istemiş olduğunu ve yıllar boyunca bizim bu eleştiriyi, çok önemsiz bir iş olarak geri çevirmiş bulunduğumuzu bu yiğitlere bildirmek Liebknecht'in göreviydi ve bunu ona söylemek gerek. İş, onun bildiği ve mektuplarının da tanıtladığı gibi, ancak bize o budalaca mektupları üstüste göndererek, dikkatimizi parti içinde budalalıkların yayılma tehlikesi üzerine çektiği zaman zahmete değer göründü." Engels karar vermek için çok düşünmedi. Hemen 28 Mayısta, "cansıkıcı Dühring'in ibiğine binmek üzere yeniden her şeyi yüzüstü bırakmak" zorunda kaldığından yakınmak için Marx'a yazar. Ama daha o günden saldırı planını açıklar ve aynı mektupta şöyle devam eder: "Ne olursa olsun, şimdi ona göre üstün durumdayım. Planım hazır — j'ai mon plan. Başta bütün bu dalavereyi salt nesnel ve görünürde ciddi bir biçimde ele alıyorum; sonra, bir yanda alıklık, bir yanda bayağılık kanıtları biriktiği ölçüde davranış ağırlaşacak ve en sonunda da dolu gibi yağacak. Böylece, Most ve hempaları artık 'iyilikseverlikten yoksunluk'u bahane edemeyecekler ve bay Dühring de hakkında ne düşünüldüğünü işitecek. Bu baylar, bu türlü kimselerden kurtulmak için torbamızda birden çok oyun bulunduğunu görecekler." Engels dinlencesini Dühring'in yapıtlarını dikkatle okumakla geçirecek ve bu da, kendisinin dediği gibi, deniz banyolarında hüküm süren genel alıklık havası ile çok güzel uyuşacaktır. Ve Londra'ya döner dönmez, Eylülün ilk günlerinde, işe koyulur. Bununla birlikte Almanya'da Dühring, savaştan vazgeçmiyordu. Şimdi her ne denli sosyal-demokrat çevrelerde belirli bir etkiye sahip bulunuyorduysa da, bazıları Marx karşısındaki tutumunu gene de eleştiriyorlardı. Bu onu, Marx için yüksek bir saygı duyduğunu söylemeye götürüyor ama doğal olarak "en köktenci bilim" açısından, saldırılarına devam etmekten ve parti organının kendisini yeterince propaganda etmediği için yakınmaktan da alıkoymuyordu. W. Bracke'nin Engels'e yazdığı bir mektup, işlerin nereye vardığı konusunda bir fikir edinilmesini sağlar: "Berlinlilerin hepsi, Dühring'in gönüllü avukatı ve Most da öyle. Most, Marx'a karşı saldırıları konsunda, Dühring'e eleştirilerde bulunduğunu, onun bu eleştirilere, Marx için çok yüksek bir saygı beslediği yanıtını verdiğini ama gerekli gördüğü yerde, kimseyi kayırmadan saldırıya geçtiğini, ona da saldırabileceğini ama gene de, görüşünü tutarlı bir komünist görüş olarak kabul etmek zorunda bulunulduğunu ileri sürüyor. Şurada burada, iyi arkadaş çevrelerinde de Dühring yararına onama sözleri duyuyorum. Bana, Dühring'in düşüncelerini büyük ölçüde ve onu arkadaşlarımızdan biri durumuna getirecek yönde değiştirdiği genellikle kabul edilmiş gibi geliyor; ama bu, yanılgıları ve münasebetsizlikleri için parmaklarına vurulmaması anlamına gelmez. Most'a, parti tarafından hesaba hemen hiç katılmadığından acı duyduğunu ve hesaba katılmayı hak ettiği yerde kendisine saldırılmasını pek de anlayamadığını kendisi söylemiş. "Her halde Volksstaat'ın bir tutum takınması bana zorunlu görünüyor. ... Bununla birlikte, Dühring'in saygınlığı gitgide büyüyor. Eğer sonunda ona saldırılacaksa —ben bu konuda bir yargıda bulunmaya yetenekli değilim— bu işi çabuk yapmak gerek, yoksa iş işten geçmiş olacak." Engels, saldırıya geçmeye adamakıllı hazırdı. Ramsgate'deki eğleşmesi boyunca, yapıtını uzun uzun düşünmüştü. Ama kişisel irdelemeleri de onu bu işe hazırlamış bulunuyordu ve daha 28 Mayısta Marx'a şöyle yazmıştı: "Dühring için, eski tarih repertuvarım ve bilimsel irdelemelerim bana büyük yardımlarda bulunuyor ve işimi birçok yönden kolaylaştırıyorlar. Özellikle doğa bilimleri konusunda, alanın bana çok daha az yabancı bir duruma geldiğini ve bu alanda, sakına sakına da olsa, belli bir özgürlük ve belli bir güvenle ilerleyebileceğimi sanıyorum." Gerçekte Anti-Dühring'in yazılması, Engels'e iki yıldan çok bir çalışmaya malolacaktır. Birinci kısım, özsel olarak 1876 Eylülünde başladı ve büyük bir olasılıkla 1877 Ocağında bitti. Bu kısım, "Bay Eugen Dühring Felsefeyi Altüst Ediyor" başlığı ile, 1 Ocaktan 13 Mayıs 1877'ye değin (1 Ocak 1876'dan başlayarak Vorwärts adını almış bulunan) parti organında, 19 seferde yayınlandı. Yayınlanan kısım, şimdi "Giriş" başlığı altında yer alan ilk iki bölümü de içeriyordu. İkinci kısım, 1877 Haziranı ile Ağustosu arasında yazıldı. "Eleştirel Tarih Üzerine" başlıklı onuncu bölümün yazarı Marx'tır ve bu bölümün ilk kısmını Engels'e 5 Mayısta göndermiş, ikinci kısmını ise (Quesnay'nin Tableau économique'inin çözümlemesi) ona 8 Ağustosta ulaştırmıştır. Bu kısım, "Bay Eugen Dühring Ekonomi Politiği Altüst Ediyor" başlığı altında, 27 Temmuz ile 30 Aralık 1877 arasında, bilimsel ekte olsun, Vorwärts ekinde olsun, dokuz seferde yayınlandı. Üçüncü kısma ("Bay Eugen Dühring Sosyalizmi Altüst Ediyor") gelince, bu kısmın yazılma tarihi, 1877 Ağustos sonu ile 1878 Mart sonu-Nisan başı olarak oldukça kesin bir biçimde saptanabilir. 30 Nisanda Engels, Bracke'ye şöyle yazıyordu: "Son makalenin gözden geçirilmesi bir yana bırakılırsa, bay Dühring işini çok şükür bitirdim ve dünyaları verseler bu işe devam etmeyi istemem. Bu kısım, gazetenin ekinde, 5 Mayıstan 7 Temmuza değin, beş seferde yayınlandı. Engels, Dühring'in işini bitirmiştir ve bir daha bu işe geri dönmeyecektir.
|
